رکن اساسی دعا معرفت توحیدی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی واعظ‌جوادی، استاد سطح خارج حوزه علمیه در ادامه سلسله مباحث شرح دعای افتتاح به فراز «الْحَمْدُ لِلّٰهِ بِجَمِيعِ مَحامِدِهِ كُلِّها، عَلَىٰ جَمِيعِ نِعَمِهِ كُلِّها. الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَامُضادَّ لَهُ فِى مُلْكِهِ، وَلَا مُنازِعَ لَهُ فِى أَمْرِهِ. الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَاشَرِيكَ لَهُ فِى خَلْقِهِ، وَلَا شَبِيهَ لَهُ فِى عَظَمَتِهِ» پرداخت.

متن سخنان وی به شرح زیر است:

گرچه فضای توحید ناظر به یکپارچگی و یکدستی ساحت اله است ولی توحید، جلوه‌های مختلفی دارد. توحید، وصفی در کنار سایر اوصاف مانند قدرت و علم و اراده نیست بلکه اراده و علم و قدرت و قهر و غلبه و سلطنت او با توحید همراه است و هیچ بخشی نیست مگر اینکه با جلوه توحید توام باشد و توحید عجین با همه اوصاف و اسماء حضرت حق است.

در دعای افتتاح، مسئله حکومت و سلطنت و قدرت الهی مطرح است. حق سبحانه و تعالی در جایگاه ذات خود با وحدانیت خاص همراه است که به آن توحید در وجود گفته می‌شود ولی با قطع نظر این توحید، در جلوه‌های فیضی هم این توحید نمودار است. الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَامُضادَّ لَهُ فِى مُلْكِهِ، وَلَا مُنازِعَ لَهُ فِى أَمْرِهِ.

اگر خدای عالم حاکمیت، قهر و غلبه و سلطه دارد فقط و فقط از آن او و مختص به اوست و احدی در آن نقش‌آفرین نیست. الْحَمْدُ لِلّٰهِ بِجَمِيعِ مَحامِدِهِ كُلِّها، عَلَىٰ جَمِيعِ نِعَمِهِ كُلِّها؛ ما در این فراز خداوند را به جمیع محامد، حمد می‌کنیم و نه فقط یک یا دو نوع از محامد او. امام زمان بسیار زیبا در این دعا به ما تعلیم داده است که در حمد خدا، گفتن الحمدلله معنی عام و شاملی دارد که باید به آن بنگریم. همه انحاء و کیفیت‌های حق، مخصوص ذات ربوبی است. گاهی  ما از یک فرد تشکر می‌کنیم ولی از یک جنبه است اما در برابر خدا باید با کثرات حمد روبروییم. حمد مخصوص ذات الهی به تمام انواع محامد است.

نوع نگاهی که ما داریم جزئی و کوچک و حقیر است و مهم ساحت نعمتی است که از طرف خداوند در قالب ارزاق مادی و معنوی به ما می‌رسد و آنچه قابل توجه است رسیدن این رزق‌ها از انحاء مختلف است؛ آب و غذا و علم و معرفت و دعا  و ... چند جلوه و چند چهره هستند و از چند جهت برای انسان روح و معنا دارند؛ گاهی انسان فکر می‌کند غذا می‌خورد برای یک خصیصه ولی می‌تواند چند وجه داشته باشد.

انحصار قدرت الهی بر عالم

قهر و غلبه و سلطنت و حکومت حق سبحانه و تعالی که با همه جلوه‌ها و حیثیت‌های توحیدی حاضر است نشان از انحصار قدرت و سلطه خدا دارد؛ خدا هر کاری را بخواهد هیچ کس و چیزی در آن نقشی ندارد. الحمدلله الذی لا مضاد له فی ملکه و لا منازع له فی امره. هم جنبه ایجابی در قدرت و غلبه او وجود دارد و هم جنبه سلبی، یعنی هیچ قدرتی نمی‌تواند ضد قدرت حق تلقی شود. در توحید زمانی می‌تواند وحدانیت حاکم شود که هر نوع شرک و دوئیت و قدرتی غیر از او مسلوب و محکوم است. احدی نمی‌تواند در سلطنت خداوند ضدیت و مشکلی ایجاد کند.

در امر و فرمان و دستور حق نزاعی وجود ندارد، اینها جلوه‌های توحیدی در کنار قدرت و سلطنت و حکمرانی خداوند است. گاهی گفته می‌شود خدا در مرتبه ذات و اوصاف نظیری ندارد ولی در اینجا بحث بر سر بی نظیری خدا در مرتبه فعل و قدرت و حکومت است. کجا بشر می‌تواند از قدرتی سخن بگوید که در برابر قدرت خداوند است.

تنها قدرت بلامنازع و بلامضاد، قدرت ذات خداوندی است و خدا را باید با این نوع معرفت بشناسیم. از این جهت فرمود الحمدلله الذی لا شریک له فی خلقه و لا شبیه له فی عظمته، الحمدلله الفاشی فی الخلق امره و ...؛ خدا را سپاس با همه ستودنی‌هایش، بر تمام نعمت‌هایش، خدا را سپاس که در فرمانروایی رقیبی ندارد و برای او در کارش نزاع‌کننده‌ای نیست، خدا را سپاس که در آفرینش شریکی ندارد و در بزرگی‌اش شبیهی برای او نیست. خدا را سپاس که فرمان و سپاسش در آفریدگان جاری است و شکوه‌مندی‌اش با کرمش آشکار است. چه توصیفات ارزشمندی که خدا را با این خصائص بیابیم و بشناسیم. 

چرا برخی دعاها اجابت نمی‌شود

در روایات بیان شده که افرادی از معصوم(ع) پرسیده‌اند چرا ما خواسته‌هایمان را مطرح می‌کنیم ولی جواب درستی نمی‌گیریم، فرموده‌اند چون شما نمی‌دانید با چه حقیقتی روبرو هستید و با چه کسی و چه خدایی حرف می‌زنید و از او درخواست اجابت حاجت دارید. نمی‌دانید خدا کیست و چه ویژگی‌هایی دارد و این دعا برخی از این ویژگی‌ها را به ما می‌آموزد.

 الحمدلله الفاشی فی الخلق. خدایی که امر او در نظام هستی فصل الخطاب و تمام است و وقتی فرمان او منتشر شد احدی نمی‌تواند جلوی امر او را بگیرد. این قدرت و خدا و حکومت را باید بشناسیم. و حمده الظاهر بالکرم مجده؛ مجد و عظمت و جایگاه وجودی او از جایگاه حمد باید شناخته شود؛ ما باید خدا را به گونه‌ای حمد و ثنا بگوییم که بتواند نشانگر این ویژگی‌ها و کرامت الهی باشد.

در فراز دیگر می‌خوانیم که «الْباسِطِ بِالْجُودِ يَدَهُ، الَّذِى لَاتَنْقُصُ خَزائِنُهُ، وَلَا تَزِيدُهُ كَثْرَةُ الْعَطاءِ إِلّا جُوداً وَكَرَماً إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْوَهَّابُ؛ خدا را سپاس که فرمان و سپاسش در آفریدگان جاری است و شکوه‌مندی‌اش با کرمش آشکار است و دست لطفش به سخاوت گشوده، خدایی که گنجینه‌هایش کاستی نپذیرد و بخشش بسیارش جز جود و کرم بر او نیفزاید، همانا او توانمند و بسیار بخشنده است.

معرفت توحیدی رکن اصلی دعا است

باید از جهت معرفت توحیدی به این فرازها بپردازیم. رکن اساسی دعا، معرفت توحیدی  است و اگر چنین معرفتی تحصیل کنیم، وقتی خواسته خود را مطرح می‌کنیم روح و مغز و جان دارد. ما نتوانسته‌ایم از حقیقت دعا آن‌طور که باید بهره ببریم و استفاده کنیم. حمد و ثنا و ستایش الهی در حوزه قدرت و سلطنت و حکومت است؛ این دعا به چنین جایی منتهی می‌شود یعنی به بحث حکومت و سلطنت لذا این دعا از زبان وجود مقدس حضرت بقیة‌الله، قدرت الهی را در نهایت مجد و عظمت و قهر و غلبه مطرح فرموده است.